De Overtoom is een straat in Amsterdam Oud West die loopt tussen de Amstelveenseweg en de Stadhouderskade.
De straat kreeg zijn naam in 1901 en is genoemd naar de sinds de 14e eeuw bij de Schinkel liggende Overtoom. Van de Leidsepoort naar deze Overtoom liep de Overtoomse Vaart, ook Heiligewegse Vaart genoemd. De noordzijde heette Overtoom, terwijl de zuidzijde sinds 1875 Vondelkade heette. Een groot deel lag tot de annexatie van 1896 in de gemeente Nieuwer Amstel.
De vaart werd na de aanleg van het parallel liggende Jacob van Lennepkanaal in 1904 gedempt. Hierdoor ontstond een brede uitvalsweg van het Leidseplein naar de Amstelveenseweg.
Trams op de Overtoom
De eerste tram kwam in 1877 langs de Overtoomse Vaart te rijden. Dit was een paardentramlijn die liep van het Leidscheplein naar de Vondelkade naar de Overtoom.
In 1904 werd er electra aangebracht op het spoor en werd het lijn 1. De lijn werd toen ook verlengd naar de Amstelveenseweg bij het Vondelpark. In dit jaar verscheen ook lijn 3 op het gedeelte tussen de Stadhouderskade en Eerste Constantijn Huygensstraat.
In 1913 kwam ook lijn 17 vanaf de J.P. Heijestraat via de Overtoom naar de Amstelveenseweg erbij. In 1918 kwam ook tramlijn 19 via de Overtoom te rijden, deze lijn werd in 1922 vernummerd in lijn 6. In 1923 verdween lijn 17 hier en werd opgevolgd door lijn 23, die al in 1921 op de Overtoom was verschenen. De lijnen 6 en 23 eindigden hun diensten in 1942, resp. 1944.
In 1958 werden er tramrails op de Vondelbrug aangelegd waarna lijn 3 de rechtstreekse route naar de Van Baerlestraat kon gaan berijden en de omweg via het Leidsebosje verviel. Ook lijn 2 kwam toen, in plaats van door de P.C. Hooftstraat en Hobbemastraat, via de Overtoom en Vondelbrug te rijden en vanaf 1982 ook lijn 5. De lijnen 2 en 5 verdwenen hier weer toen de nieuwe trambaan door de Hobbemastraat en Paulus Potterstraat in 1992 in gebruik kwam.
Vanaf 1977 verscheen ook de nieuwe lijn 6 op de Overtoom, met een onderbreking van 2002 tot 2004 en opheffing per 28 mei 2006. De in 1971 vanaf het einde van de Overtoom naar Osdorp verlegde lijn 1 is inmiddels al ruim een eeuw een vaste verschijning op de Overtoom.
De geschiedenis van de Overtoom
De eigenlijke overtoom werd in 1808 door een schutsluis vervangen oftewel de Overtoomse Sluis. Hiermee was een rechtstreekse vaarverbinding tussen de Schinkel enerzijds en de Kostverlorenvaart en de Overtoomse Vaart anderzijds mogelijk geworden. Deze sluis was in het begin van de twintigste eeuw een belangrijk obstakel geworden in de scheepvaartroute. De Overtoomse Sluis werd in 1940 vervangen door de Schinkelsluis bij het Nieuwe Meer waarna het water verbreed kon worden.
De oude overtoom komt terug in het beeldhouwwerk op de huidige brug. De naam van Amsterdamse straat de Overtoom is afgeleid van de Overtoomse Vaart, de in 1904 gedempte vaart naar de overtoom bij de Schinkel. Hier lag op de Slotense oever ook de Overtoomse Buurt, waarvan het Aalsmeers Veerhuis een overblijfsel is. De naam Overtoomse Veld is hiervan weer afgeleid. Aan de andere oever van de Schinkel lag op het grondgebied van Nieuwer Amstel aan het begin van de Amstelveenseweg de Dubbele Buurt. Bij de verbreding van de Schinkel en de Amstelveenseweg in de jaren 20 en 30 is de Dubbele Buurt gesloopt. De Overtoomse Buurt verdween grotendeels voor de aanleg van het Surinameplein in de jaren 20.